بیعت عقبهبیعت عقبه (یا بیعة‌العقبه)، نام دو بیعت مردم یثرب با رسول‌خدا صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم می‌باشد. فهرست مندرجات۲ - محل وقوع بیعت عقبه ۳ - تاریخچه بیعت عقبه ۳.۱ - علل وقوع بیعت ۳.۲ - ملاقات پیامبر (ص) با مردم یثرب ۳.۳ - محل ملاقات ۳.۴ - سؤال پیامبر (ص) از هویت آنان ۳.۵ - عرضه اسلام توسط پیامبر (ص) ۳.۶ - روشن شدن نور امید در دل یثربیان ۳.۷ - دیدار دوم یثربیان با پیامبر (ص) ۴ - مضمون بیعت عقبه ۵ - نام دیگر بیعت عقبه ۵.۱ - وجه تسمیه ۵.۱.۱ - وجود عفراء بین بایعین ۵.۱.۲ - جزء خانواده خود شمردن پیامبر ۵.۱.۳ - قطع جنگ بین آنان ۶ - فرستادن مبلغ توسط پیامبر (ص) به یثرب ۷ - بیعة‌الحرب ۷.۱ - تاریخچه بیعة‌الحرب ۷.۲ - مقدمه هجرت پیامبر (ص) ۸ - منابع مقاله ۹ - پانویس ۱۰ - منابع ۱ - معنای عقبهعقبه به معنای گریوه یا گردنه، راهی است که از آن به بالای کوه می‌روند. ۲ - محل وقوع بیعت عقبهمحل وقوع دو بیعت، گریوه‌ای است میان منی و مکه، نزدیک منی و پس از واقصه که در آن‌جا آبی از آنِ بنی‌عکرمه وجود داشته است. فاصله آن با مکه حدود پنج کیلومتر است. [۱]
یاقوت حموی، معجم البلدان، ج ۳، ص ۶۹۲ـ۶۹۳، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
۳ - تاریخچه بیعت عقبهبین پیامبر و مردم یثرب دو بیعت اتفاق افتاد که اولی به بیعت عقبه یا بیعةالنساء و دومی به بیعت عقبه دوم یا بیعة‌الحرب مشهور گشت. ۳.۱ - علل وقوع بیعتچون ابوطالب و خدیجه (در سال دهم بعثت) از دنیا رفتند، رسول‌خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم از یک سو کسی را که از او حمایت کند نداشت و از سوی دیگر سخت‌گیری مشرکان بر او بیشتر شده بود. [۲]
محمد بن جریر طبری، تاریخ الطبری، تاریخ الامم والملوک، ج ۲، ص ۸۰-۸۱، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت (۱۳۸۲۱۳۸۷/ ۱۹۶۲۱۹۶۷).
[۴]
حسن ابراهیم حسن، تاریخ الاسلام: السیاسی والدینی والثقافی والاجتماعی، ج ۱، ص ۹۱، قاهره ۱۹۶۴، چاپ افست بیروت.
۳.۲ - ملاقات پیامبر (ص) با مردم یثربدر سال یازدهم بعثت، آن حضرت با شش تن از مردم یثرب (مدینه) روبرو شد. ۳.۳ - محل ملاقاتمحل این ملاقات را بعضی نزدیک آن عقبه [۵]
یاقوت حموی، معجم البلدان، ج ۳، ص ۶۹۳، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
[۶]
محمد بن جریر طبری، تاریخ الطبری، تاریخ الامم والملوک، ج ۲، ص ۸۶، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت (۱۳۸۲۱۳۸۷/ ۱۹۶۲۱۹۶۷).
[۷]
حسن ابراهیم حسن، ج ۱، ص ۹۴، حسن ابراهیم حسن، تاریخ الاسلام : السیاسی والدینی والثقافی والاجتماعی، ج ۱، قاهره ۱۹۶۴، چاپ افست بیروت.
[۱۰]
احمد بن یحیی بلاذری، کتاب جمل من انساب الاشراف، ج ۱، ص ۲۷۵، چاپ سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
و بعضی در منی نوشته‌اند.این شش تن از قبیله خزرج بودند. [۱۲]
یاقوت حموی، معجم البلدان، ج ۳، ص ۶۹۳، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
۳.۴ - سؤال پیامبر (ص) از هویت آنانرسولخدا از هویّت آنان سؤال کرد و آن‌ها خود را از مردم خزرج معرفی کردند؛ پیامبر پرسید که شما از هم‌پیمانان و دوستان [یهود|یهودید]] و پاسخ مثبت شنید. ۳.۵ - عرضه اسلام توسط پیامبر (ص)سپس پیامبر با ایشان به گفتگو نشست، اسلام را بر آنان عرضه داشت و برایشان قرآن خواند. ۳.۶ - روشن شدن نور امید در دل یثربیاناطلاعات پراکنده‌ای که مردم یثرب از یهودیان درباره ظهور پیامبری در مکّه به دست آورده بودند موجب توجه آنان به حضرت محمّد شد و این امید را ایجاد کرد که با حضور ایشان در یثرب بتوانند از ادامه دشمنی و جنگ بین دو قبیله اوس و خزرج پیشگیری کنند. ۳.۷ - دیدار دوم یثربیان با پیامبر (ص)اینان چون به مدینه بازگشتند، داستان ظهور پیغمبر را با مردم گفتند. در سال دوازدهم بعثت، در موسم حجّ، دوازده تن از هفت خانواده از دو قبیله اوس و خزرج در عقبه با پیغمبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم دیدار کردند، اسلام آوردند و با رسول‌خدا بیعت نمودند. ۴ - مضمون بیعت عقبهمضمون بیعت این بود که در پرستش خدا شریکی برای او نگیرند، دزدی و زنا نکنند، فرزندان خود را نکشند، بهتان نزنند و رسول‌خدا را در آنچه به خیر و صلاح است نافرمانی نکنند. اگر بدین بیعت وفا کردند، بهشت از آن آنان خواهد بود و اگر خلاف نمودند، با خداست که آنان را ببخشد یا عذاب کند. ۵ - نام دیگر بیعت عقبهاین بیعت را بیعةالنساء گفته‌اند. [۱۳]
حسن ابراهیم حسن، تاریخ الاسلام: السیاسی والدینی والثقافی والاجتماعی، ج ۱، ص ۹۴ـ۹۵، قاهره ۱۹۶۴، چاپ افست بیروت.
[۱۴]
احمد بن یحیی بلاذری، کتاب جمل من انساب الاشراف، ج ۱، ص ۲۷۵ـ۲۷۶، چاپ سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
[۱۸]
محمد بن جریر طبری، تاریخ الطبری، تاریخ الامم والملوک، ج ۲، ص ۸۷، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت (۱۳۸۲۱۳۸۷/ ۱۹۶۲۱۹۶۷).
۵.۱ - وجه تسمیهچند وجه تسمیه برای بیعةالنساء عنوان کرده‌اند. ۵.۱.۱ - وجود عفراء بین بایعینبه قولی، از این‌رو آن را بیعةالنساء نامیدند که عفراء، دختر عبید بن ثعلبه، جزو بیعت کنندگان بود و او اولین زنی بود که با پیغمبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم بیعت کرد. [۱۹]
حسن ابراهیم حسن، تاریخ الاسلام: السیاسی والدینی والثقافی والاجتماعی، ج ۱، ص ۹۵، قاهره ۱۹۶۴، چاپ افست بیروت.
ولی ظاهراً این وجه تسمیه بی‌اساس است؛ زیرا در آن جمع زنی حاضر نبوده است. ۵.۱.۲ - جزء خانواده خود شمردن پیامبروجه تسمیه دیگر این‌که چون مضمون بیعت آنان این بود که پیغمبر را مانند یکی از افراد خانواده خود بدانند آن را بیعةالنساء نامیدند. ۵.۱.۳ - قطع جنگ بین آنانآنچه درست تر به نظر می‌رسد آن است که چون قرار بود بین مسلمانان و کفّار جنگی صورت نگیرد و جنگ از شئون مردان است، آن را بیعة‌النّساء نامیدند. [۲۰]
عبدالرحمان بن عبدالله سهیلی، الروض الانف فی شرح السیرة النبویة لابن هشام، ج ۴، ص ۷۰، چاپ عبدالرحمان وکیل، قاهره ۱۳۸۹/۱۹۶۹.
۶ - فرستادن مبلغ توسط پیامبر (ص) به یثربپس از این بیعت بود که رسول‌خدا مُصعب، پسر عُمیر، را همراه آنان فرستاد تا قرآن تعلیم‌شان دهد. [۲۱]
محمد بن جریر طبری، تاریخ الطبری، تاریخ الامم والملوک، ج ۲، ص ۸۸، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت (۱۳۸۲۱۳۸۷/ ۱۹۶۲۱۹۶۷).
[۲۴]
احمد بن یحیی بلاذری، کتاب جمل من انساب الاشراف، ج ۱، ص ۲۷۶، چاپ سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
[۲۵]
حسن ابراهیم حسن، تاریخ الاسلام: السیاسی والدینی والثقافی والاجتماعی، ج ۱، ص ۹۴ـ۹۵، قاهره ۱۹۶۴، چاپ افست بیروت.
بعض مورخان فرستادن مصعب را بعد از بیعت دوم نوشته‌اند. [۲۶]
احمد بن یحیی بلاذری، کتاب جمل من انساب الاشراف، ج ۱، ص ۲۷۷، چاپ سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
۷ - بیعةالحربدر سال سیزدهم بعثت بیعت دوم بین پیامبر و مردم یثرب اتفاق افتاد. ۷.۱ - تاریخچه بیعةالحربدر موسم حجّ سال سیزدهم بعثت، هفتاد مرد یا هفتاد و دو مرد و دو زن در عقبه فراهم آمدند، و از آن سو عباس، عموی پیغمبر، نیز با رسول‌خدا حاضر شد. عباس حاضران را گفت: محمد از ماست و تا آن‌جا که توانسته‌ایم از او حمایت کرده‌ایم. اکنون او می‌خواهد نزد شما بیاید. اگر توان حمایت او را دارید، چه بهتر، وگرنه او را نزد ما رها کنید. گفتند: با او بیعت (و عهد) می‌کنیم که با هر که جنگ کند، بجنگیم و با هر که آشتی کند، در آشتی باشیم. از این‌رو این بیعت، بیعة‌الحرب نام گرفت. پس از این بیعت بود که رسول‌خدا دوازده تن از آنان را انتخاب و نقیب مردمشان کرد. [۲۷]
حسن ابراهیم حسن، تاریخ الاسلام: السیاسی والدینی والثقافی والاجتماعی، ج ۱، ص ۹۶ـ۹۸، قاهره ۱۹۶۴، چاپ افست بیروت.
[۲۸]
احمد بن یحیی بلاذری، کتاب جمل من انساب الاشراف، ج ۱، ص ۲۷۷ـ۲۷۸، چاپ سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
[۳۰]
محمد بن جریر طبری، تاریخ الطبری، تاریخ الامم والملوک، ج ۲، ص ۹۱-۹۲، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت (۱۳۸۲۱۳۸۷/ ۱۹۶۲۱۹۶۷).
۷.۲ - مقدمه هجرت پیامبر (ص)این بیعت، مقدمه هجرت حضرت محمد به یثرب شد. ۸ - منابع مقاله• ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵. • ابن هشام، السیرة النبویة، چاپ سهیل زکار، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲. • احمد بن یحیی بلاذری، کتاب جمل من انساب الاشراف، چاپ سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶. • حسن ابراهیم حسن، تاریخ الاسلام السیاسی والدینی والثقافی والاجتماعی، ج ۱، قاهره ۱۹۶۴، چاپ افست بیروت. • عبدالرحمان بن عبدالله سهیلی، الروض الانف فی شرح السیرة النبویة لابن هشام، چاپ عبدالرحمان وکیل، قاهره ۱۳۸۹/۱۹۶۹. • محمد بن جریر طبری، تاریخ الطبری، تاریخ الامم والملوک، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت (۱۳۸۲ـ۱۳۸۷/ ۱۹۶۲ـ۱۹۶۷). • یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵. ۹ - پانویس
۱۰ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بیعت عقبه»، شماره۲۴۹۲. |